Odabir pravne forme je najvažnija poslovna odluka koja se mora doneti prilikom osnivanja firme. To može biti registracija preduzetnika ili osnivanje privrednog društva. Pravna forma koja se izabere za budući samostalni posao uticaće značajno na poslovne rezultate biznisa.
Od toga kako izabrati pravnu formu može može uticati takođe stepen odlučivanja i donošenja odluka vlasnika firme, odnosno osnivača privrednog društva. Podjednako je važno doneti ispravnu odluku i u pogledu odgovornosti osnivača, što može uticati na privatni život.
Prilikom osnivanja kompanije postoje sledeći oblici organizovanja (ili pravne forme):
- preduzetnik,
- društvo s ograničenom odgovornošću,
- ortačko društvo,
- komanditno društvo,
- akcionarsko društvo.
Vrste privrednih društava u Srbiji
Privredno društvo je pravno lice, odnosno poslovni subjekt koji se osniva sa ciljem da samostalno obavlja poslovnu delatnost. Svoju delatnost obavlja na tržištu radi sticanja dobiti. Privredno društvo je ekonomski i pravno samostalno. To znači da može samostalno odabrati čime će se baviti, može obezbediti poslovne resurse, sklopiti poslovna partnerstva, zatim steći određena prava i obaveze, ali i snositi odgovornost u slučaju štete.
PROČITAJTE JOŠ: VODIČ ZA OSNIVANJE FIRME U SRBIJI >>
U pravne forme privrednih društava spadaju DOO, ortačko društvo, komanditno društvo i akcionarsko društvo. Pored toga, privredna društva mogu se podeliti na društva kapitala i društva lica.
Kod društva kapitala vlasnici kapitala (članovi društva i akcionari) ne odgovaraju svojom ličnom imovinom za sve obaveze firme, već imaju ograničenu odgovornost. To znači da za sve obaveze i dugove preduzeća odgovaraju ograničeno (imovinom koju su uneli u društvo ili imovinom koju su upisali za unos u društvo). U društva kapitala spadaju:
- društvo sa ograničenom odgovornošću,
- akcionarsko društvo.
Kod društva lica vlasnici kapitala odgovaraju neograničeno za sve dugove i obaveze firme. To znači da osnivači snose odgovornost za sve obaveze društva (ličnom imovinom, kao i imovinom koju su uneli u društvo). U društva spadaju:
- ortačko društvo,
- komanditno društvo
Za preduzetnika se ne može reći da je privredno društvo. Preduzetnik je osoba, odnosno poslovno i sposobno fizičko lice registrovano da obavlja delatnost u cilju sticanja profita.
Dodatne mogućnosti za poslovanje u Srbiji:
- ogranak domaćeg pravnog lica
- ogranak stranog pravnog lica
- predstavništvo
1. Društvo s ograničenom odgovornošću
Društvo sa ograničenom odgovornošću je pravna forma privrednog društva koja se može odabrati za osnivanje preduzeća. DOO može osnovati najmanje jedan član, a može biti osnovano i od strane više članova društva, odnosno osnivača. Pored toga, DOO kao pravno lice mogu osnovati i fizička lica, druga pravna lica, a moguće je i osnivanje od strane pravnog i fizičkog lica.
PROČITAJTE JOŠ: KAKO IZABRATI ŠIFRU DELATNOSTI PRILIKOM OSNIVANJA FIRME >>
Za otvaranje DOO propisan je minimalni iznos osnovnog kapitala osnivača a to je 100 dinara. Osnivači samo odlučuju koliki će biti početni kapital. Zakonom može biti propisan i veći iznos početnog osnovnog kapitala (odnosi se na DOO koja planiraju da se bave samo određenim delatnostima). Osnovni kapital može biti u vidu novčanih ili nenovčanih sredstava, a unosi se u novcu, stvarima ili pravima.
Osnivanje DOO započinje podnošenjem registracione prijave osnivanja društva Agenciji za privredne registre, zajedno sa pratećom propisanom dokumentacijom. DOO se osniva isključivo elektronski.
Ono što je u obavezi DOO da sastavi je i Osnivački akt društva, u koji se unosi osnivački kapital svih članova DOO i koji se podnosi zajedno sa prijavom. Agencija za knjigovodstvo može vam pomoći oko popunjavanja i podnošenja registracione prijave osnivanja firme, izrade Osnivačkog akta i pripreme propisane dokumentacije.
Za sve obaveze firme odgovorno je DOO i odgovara se imovinom privrednog društva. Članovi DOO nisu odgovorni, odnosno za sve obaveze firme odgovaraju ograničeno i srazmerno svom udelu u osnovni kapital. Ne moraju za obaveze da odgovaraju svojom privatnom imovinom. Ali ukoliko dođe do zloupotrebe, nezakonitih poslova i nastanka štete, tada osnivači DOO postaju odgovorni za obaveze društva.
Osnivači poseduju udeo u kapitalu društva srazmerno visini uloga u početnom kapitalu, a Osnivačkim aktom može biti i drugačije definisano. Pored obaveza, osnivači DOO ostvaruju i određena prava srazmerno proporcionalnim udelima u osnovni kapital. To su: pravo glasa i upravljanje društvom, imovinska prava, zatim pravo na učešće u raspodeli dobiti DOO, pravo na učešće u likvidacionom ostatku i ostala prava.
Udeo DOO u osnovnom kapitalu može pripadati i suvlasnicima, pri čemu su suvlasnici udela u tom odnosu veći broj lica koja se smatraju jednim članom društva. U DOO je prenos udela osnovnog kapitala slobodan (osim ukoliko je u osnivačkom aktu drugačije definisano), ali je ograničen pravom preče kupovine. Ukoliko je DOO jednočlano moguće je izvršiti i prenos vlasništva udela na drugo lice, a u tom slučaju sa tim licem se sklapa Ugovor o prenosu udela.
2. Preduzetnik
Preduzetnik je jedno fizičko lice registrovano da obavlja delatnost i da na taj način ostvaruje prihod. Jedna osoba se ne može registrovati kao više preduzetnika, već je jedno fizičko lice jedan preduzetnik. To znači da je preduzetnik osoba koja se registrovala da obavlja određeni posao, za koji ima dozvolu da radi i da stiče prihod.
Registracijom preduzetnika u APR vrši se upis u Privredni registar. Najkasnije 5 dana od podnošenja prijave donosi se rešenje kojim se vrši upis preduzetnika. Ukoliko se prijava odbije vrši se obustava prijave. Kada APR donese Rešenje o usvajanju registracione prijave preduzetniku počinju da teku poslovne obaveze (kao pravnom licu).
Preduzetnik ima pravo da raspolaže svojom dobiti u toku poslovanja (može samostalno da raspolaže svojom zaradom). Sav prihod koji ostvari, odnosno ostvarena zarada ili dobit u tom slučaju pripada preduzetniku.
Preduzetnik za sve obaveze povezane sa obavljanjem delatnosti odgovara svojom ličnom imovinom. Pod imovinom se podrazumeva i ona stečena tokom poslovanja, ali i imovina koju je preduzetnik imao pre nego što je otvorio firmu. Iako obavlja poslove kao fizičko lice, pravno gledano ima obaveze i odgovornosti kao pravno lice, odnosno kao firma.
Da bi preduzetnik prekinuo obavljanje delatnosti potrebno je da bude obrisan iz Privrednog registra. Međutim, brisanjem iz registra ne prestaje njegova odgovornost za nastale obaveze. One automatski padaju na teret fizičkog lica (odnosno osobe koja je prethodno bila registrovana kao preduzetnik).
3. Akcionarsko društvo
Akcionarsko društvo je pravno lice čiji je osnovni kapital utvrđen i podeljen na akcije jednake nominalne vrednosti. Ova pravna forma društva nastaje udruživanjem kapitala jednog ili više osnivača, koji se nazivaju akcionari. Akcionari mogu biti i osobe i pravna lica (fizička lica – domaći i strani državljani, kao i firme).
Za sve obaveze društva ili gubitke akcionarsko društvo odgovara celokupnom imovinom. Akcionari odgovaraju za obaveze firme ograničeno i to imovinom koju su uneli u društvo (kao i imovinom koju su upisali za unos). Akcionari ne odgovaraju za obaveze i dugove društva svojom ličnom imovinom, osim ako dođe do zloupotrebe i nastanka gubitaka, kada moraju odgovarati za tu štetu.
Prilikom osnivanja AD osnivači u društvo moraju uneti osnovni kapital, koji može biti u stvarima, pravima i novcu. Minimalni iznos za osnovni kapital je 3.000.000 dinara. U skladu sa Zakonom, akcionari prilikom osnivanja AD moraju uplatiti ili uneti uloge u iznosu od najmanje 25% osnovnog kapitala.
PROČITAJTE JOŠ: ŠTA JE OSNIVAČKI AKT I ŠTA TREBA DA SADRŽI >>
AD kao oblik organizovanja društva prilikom osnivanja mora imati Osnivački akt i Statut. Organi akcionarskog društva čine skupština društva i direktor, a to su ujedno i obavezni organi upravljanja. Akcionarsko društvo može imati i nadzorni odbor. Ovakvo privredno društvo je pogodan oblik pravne forme preduzeća kada je za početak obavljanja određene delatnosti potrebno sakupiti veliki početni kapital, odnosno veliki novčani iznos.
Akcionari društva imaju udeo u kapitalu AD u visini unetog uloga u osnovni kapital. Srazmerno unetom udelu učestvuju u raspodeli neto dobiti. Dobit akcionarskog društva se naziva dividenda. Da bi akcionari mogli da podižu ostvarenu dobit skupština AD prethodno mora doneti odluku o raspodeli dobiti. Prilikom podizanja dividende obavezno se plaća porez na dividendu koji iznosi 15%.
4. Ortačko društvo
Ortačko društvo je pravno lice i oblik organizovanja društva koje mogu registrovati dva ili više ortaka. Društvo se registruje radi obavljanja poslovne delatnosti u cilju sticanja dobiti.
Ortačko društvo je društvo lica i osnivači preduzeća za obaveze odgovaraju neograničeno. Dakle, za obaveze i dugove društva ortaci odgovaraju solidarno i celokupnom svojom ličnom imovinom.
U ortačkom društvu nije propisan minimalni osnivački ulog osnivača, ali bi po pravilu trebalo da ortaci unose istu vrednost uloga. Dobit koju ostvari ortačko društvo jednako se raspodeljuje ortacima zato što svi ortaci imaju pravo na jednaku raspodelu dobiti. Ukoliko je Aktom definisano drugačije, dobit se raspodeljuje prema definisanim odredbama.
Ortačko društvo kao pravnu formu preduzeća mogu registrovati i pravna i fizička lica. To znači da osnivači ortačkog društva i članovi mogu biti i fizička i pravna lica. Ortačko društvo se osniva Osnivačkim aktom ili Ugovorom o osnivanju.
Opšti pravni akt mora sadržati sve podatke vezane za pravno lice, zatim podatke o osnivačima, poslovno ime, sedište firme, pretežnu delatnost, ulog svakog ortaka i vrednost uloga, kao i ostale elemente značajne za društvo. Osnivači ortačkog društva takođe mogu sastaviti i Ugovor između ortaka društva, kojim se definišu njihovi međusobni odnosi, kao i način upravljanja preduzećem (raspodela radnji i poslovođenje).
Prilikom donošenja odluka ortačkog društva sve odluke se moraju doneti jednoglasno, odnosno jedan ortak ne može doneti odluku bez saglasnosti svih ostalih ortaka. Za bilo koju odluku koju donosi ortačko društvo, a koja ne spada u redovno poslovanje, potrebna je saglasnost svih ortaka. Ostale odluke iz redovnog poslovanja firme donose se većinom glasova ortaka.
5. Komanditno društvo
Komanditno društvo je pravna forma privrednog društva i pravno lice koje prilikom osnivanja mora imati najmanje dva člana – komplementar i komanditor. Osnivači komanditnog društva mogu biti pravna lica i fizička lica. Od osnivača najmanje jedan mora biti komplementar i najmanje jedan komanditor.
Komplementar je član i osnivač koji za sve obaveze komanditnog društva odgovara neograničeno, imovinom koju je uneo u komanditno društvo. Komanditor je član društva koji ima ograničenu odgovornost i on odgovara do visine svog uloga. I komplementari i komanditori mogu biti fizička lica, ali i firme.
Iz navedenog se jasno vidi da osnivači komanditnog društva nemaju isti status. Pored toga, komplementar je osnivač koji vodi firmu i zastupa je u izvršenju poslova, dok komanditori kao osnivači nemaju ovakva ovlašćenja.
Prema Zakonu o privrednim društvima, na komanditno društvo primenjuju se odredbe za ortačko društvo. U skladu sa navedenim, komplementari imaju isti status kao ortaci.
Ne postoji minimalni propisan osnovni kapital koji osnivači komanditnog društva moraju da unesu u društvo. Ali prilikom osnivanja, komplementar i komandiror svoje uloge moraju da unesu u jednakoj vrednosti (osnovni kapital, koji može biti u stvarima, pravima, radu i uslugama). U skladu sa navedenim učestvuju u raspodeli dobiti, ali i pokrivanju gubitka.
Za određivanje pravne forme koja odgovara vašim poslovnim potrebama konsultujte ovlašćenog knjigovođu. Agencija za knjigovodstvene usluge HLB T&M Consulting stoji na raspolaganju oko pružanja pravnih i poreskih usluga, zatim za pružanje kvalitetnih knjigovodstvenih usluga, kao i stručne podrške oko osnivanja firme.
6. Ogranak domaćeg pravnog lica
Ogranak pravnog lica predstavlja izdvojeni organizacioni deo domaćeg privrednog društva na teritoriji Republike Srbije preko koga ono obavlja svoju delatnost. Zatim, ogranak privrednog društva nema svojstvo pravnog lica. Takođe, ogranak ne posluje u mestu sedišta pravnog lica, već van i to u cilju obavljanja delatnosti u jednom ili u više drugih mesta (gradova).
PROČITAJTE JOŠ: TEHNIČKA UPUTSTVA ZA IZBOR NAZIVA FIRME >>
U pravnom prometu istupa u ime i za račun pravnog lica koje je osnovalo ogranak. Za sve obaveze ogranka, koje u toku poslovanja nastanu prema trećim licima, odgovara privredno društvo osnivač (preduzeće koje je osnovalo ogranak).
U skladu sa Zakonom o privrednim društvima, ogranak domaće firme se osniva Odlukom o obrazovanju ogranka privrednog društva koju donosi skupština, odnosno ortaci ili komplementari (ako osnivačkim aktom, odnosno statutom nije drugačije određeno). Iako nema status pravnog lica, za ogranak se mora podneti dokumentacija i registraciona prijava za osnivanje ogranka radi upisa u APR.
Dodatne mogućnosti za poslovanje stranih kompanija u Srbiji
Inostrane kompanije imaju dodatne mogućnosti za proširenje svog poslovanja u Republici Srbiji. Pored toga što mogu osnovati DOO, akcionarsko društvo ili se registrovati kao preduzetnici, strane firme imaju mogućnost da prošire ili presele svoje poslovanje u našu zemlju.
U skladu sa Zakonom o privrednim društvima, strana firma može imati svoj ogranak ili svoje predstavništvo u Republici Srbiji. Iako ogranak i predstavništvo nemaju svojstvo pravnog lica prethodno se moraju osnovati, a zatim i registrovati kod Agencije za privredne registre.
1. Ogranak stranog pravnog lica u Srbiji
Ogranak stranog pravnog lica je izdvojeni organizacioni deo inostrane kompanije preko koga ono obavlja delatnost u Republici Srbiji, u skladu sa Zakonom. Ono ima svoju registrovanu pretežnu delatnost, ali može da obavlja i sve druge delatnosti koje nisu zakonom zabranjene. Pretežna delatnost ogranka i pretežna delatnost društva osnivača ne moraju biti iste, već se mogu razlikovati.
Ogranak mora imati svog zakonskog zastupnika. Međutim, nije obavezno da zastupnik ogranka i zastupnik društva osnivača budu iste osobe.
Ogranak strane firme u Srbiji nema status pravnog lica, već obavlja radnje i istupa u ime i za račun osnivača. Osnivač ogranka je strano privredno društvo koje je odgovorno i upravlja poslovanjem ogranka. Za sve obaveze koje nastanu u okviru poslovanja ogranka odgovara strana firma, kao osnivač. U poreskom smislu ogranak ima status kao domaći poreski rezident.
Kao i u prethodnom slučaju, ogranak se osniva se Odlukom o obrazovanju ogranka koju donosi nadležni organ strane firme. Zatim se prikuplja dokumentacija i zajedno sa registracionom prijavom osnivanja ogranka podnosi radi upisa u privredni registar.
2. Predstavništvo stranog pravnog lica
Predstavništvo stranog pravnog lica predstavlja izdvojen organizacioni deo te strane kompanije u Srbiji, koji može da obavlja prethodne i pripremne radnje radi zaključenja pravnog posla tog privrednog društva. Zatim, predstavništvo nema svojstvo pravnog lica, ne obavlja delatnost osnivača, ali da bi poslovalo u našoj zemlji mora biti registrovano u APR.
Postoje ograničenja u radu predstavništva, a to je da ne može obavljati redovnu delatnost strane firme. Odnosno, ne može da plasira ili prodaje robu, niti da pruža svoje usluge na domaćem tržištu. Predstavništvo može jedino da zaključuje poslove koji su povezani sa njihovim tekućim poslovanjem.
PROČITAJTE JOŠ: KOJE KNJIGOVODSTVENE USLUGE SU POTREBNE NAKON OSNIVANJA FIRME? >>
Predstavništvo osniva nadležni organ stranog pravnog lica donošenjem Odluke o obrazovanju predstavništva. Zatim se u skladu sa Zakonom predstavništvo registruje kod Agencije za privredne registre. Predstavništvo ne odgovara za obaveze prema trećim licima, već za sve obaveze koje nastanu u okviru njegovog poslovanja odgovara strana firma (strano privredno društvo koje je njegov osnivač).
