Poslodavci iz privatnog sektora koji prime u radni odnos osobu sa invaliditetom imaju pravo da koriste olakšice za zapošljavanje osoba sa invaliditetom. Ova olakšica je produžena i za 2024. godinu. Ako ispune uslove mogu biti oslobođeni plaćanja poreza i dela doprinosa na teret poslodavca u naredne 3 godine.
Da bi se ostvarilo pravo potrebno je poslodavac i lice sa invaliditetom zasnuju radni odnos na neodređeno vreme. U tom slučaju, poslodavac može biti oslobođen plaćanja poreza i doprinosa na teret poslodavca za tog radnika u periodu od 3 godine, počev od dana kada je zasnovan radni odnos i potpisan ugovor o radu na neodređeno.
Posebnim zakonom predviđena je zakonska obaveza pojedinih poslodavaca na obavezno zapošljavanje osoba sa invaliditetom, u odnosu na broj zaposlenih i pod opštim i posebnim uslovima. U tom slučaju, svaki poslodavac koji u radnom kolektivu ima najmanje 20 zaposlenih ima i obavezu da zaposli određeni broj osoba sa invaliditetom.
Olakšice koje pravna lica ostvaruju za novozaposlene osobe sa invaliditetom su u skladu sa Zakonom o porezu na dohodak građana i sa Zakonom o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje. Sa druge strane, obaveza poslodavca na zapošljavanje osoba sa invaliditetom propisana je Zakonom o profesionalnoj rehabilitaciji i zapošljavanju osoba sa invaliditetom.
U nastavku sledi – ko sve ima pravo na olakšice, koji poslodavci su u obavezi, na šta se olakšice odnose, koji uslovi moraju biti ostvareni i druge informacije.
1.1. Olakšice za zapošljavanje osoba sa invaliditetom na šta se odnose
Poreske olakšice za novozaposlena lica sa invaliditetom se odnose na:
- oslobođenje od obaveze plaćanja obračunatog i obustavljenog poreza iz zarade (stopa poreza na zarade 10%);
- oslobođenje od obaveze plaćanja obračunatih doprinosa za obavezno socijalno osiguranje na teret poslodavca.
Olakšice za zapošljavanje osoba sa invaliditetom imaju za cilj da podstaknu kompanije na veće zapošljavanje, isto kao ostale olakšice za proširenje kolektiva i zapošljavanje novih radnika. U tom slučaju, firma koja ih koristi nema obavezu da plaća porez na zaradu i doprinose na teret poslodavca tri godine, od dana zasnivanja radnog odnosa sa tim licem.
Treba istaći da poslodavac nije oslobođen doprinosa za socijalno osiguranje na teret zaposlenog. On je dužan da obračuna i plati doprinose za PIO, zdravstveno osiguranje i doprinose za nezaposlenost na teret zaposlenog. Doprinosi za koje se ostvaruju olakšice plaća Nacionalna služba za zapošljavanje.
1.2. Ko spada u novozaposlena lica sa invaliditetom?
Novozaposlenim licem sa invaliditetom smatra se:
- nezaposleno osoba koja ima status osobe sa invaliditetom;
- lice koje je kod poslodavca zasnovalo radni odnos i potpisalo ugovor o radu (uslov je na neodređeno vreme);
- da je taj novozaposleni radnik prijavljen na obavezno socijalno osiguranje;
- da pre zasnivanja radnog odnosa to lice nije bilo zaposleno kod poslodavca koji je osnivač ili povezano lice sa poslodavcem kod koga se sada zapošljava, bez obzira da li je postojao prekid radnog odnosa.
Dakle, pravo na olakšice i oslobođenje od plaćanja poreza i dela doprinosa ne može se koristiti za lice koje je pre zasnivanja radnog odnosa bilo zaposleno kod tog poslodavca ili kod poslodavca koji je bio povezano lice sa firmom kod koje sada zasniva radni odnos, nezavisno od toga da li je postojao prekid radnog odnosa.
Lica za koja se smatra da su povezana sa obveznikom:
- fizička ili pravna lica u čijim se odnosima sa obveznikom javlja mogućnost kontrole ili značajnijeg uticaja na poslovne odluke, posedovanje 25% i više ili pojedinačno najvećeg dela akcija, udela ili broja glasova u organima upravljanja;
- bračni ili vanbračni drug, potomci, usvojenici i potomci usvojenika, roditelji, usvojioci, braće i sestre i njihovi potomci, dedovi i babe i njihovi potomci, braća i sestre i roditelji bračnog ili vanbračnog druga.
1.3. Ko se smatra osobom sa invaliditetom?
Osobom sa invaliditetom smatra se svako lice koje ima status osobe sa invaliditetom. Status se stiče:
- rešenjem na osnovu odgovarajućeg propisa;
- kada se za odgovarajuće lice izvrši procena radne sposobnosti i mogućnosti zaposlenja ili održanja zaposlenja.
U skladu sa Zakonom, definicija glasi:
“Osoba sa invaliditetom je lice sa trajnim posledicama telesnog, senzornog, mentalnog ili duševnog oštećenja ili bolesti koje se ne mogu otkloniti lečenjem ili medicinskom rehabilitacijom, koje se suočava sa socijalnim i drugim ograničenjima od uticaja na radnu sposobnost i mogućnost zaposlenja ili održanja zaposlenja i koje nema mogućnosti ili ima smanjene mogućnosti da se, pod ravnopravnim uslovima, uključi na tržište rada i da konkuriše za zapošljavanje sa drugim licima”.
2.1. Uslovi za ostvarivanje poreskih olakšica za zapošljavanje lica sa invaliditetom
Poslodavac mora da ispuni određene uslove da bi koristio olakšice za novozaposlena lica sa invaliditetom. Zatim, uslovi moraju biti kumulativno (zbirno) ostvareni:
- poslodavac i radnik sa statusom lica sa invaliditetom moraju imati sklopljen ugovor o radu na neodređeno vreme;
- radnik mora biti prijavljen na obavezno socijalno osiguranje;
- mora postojati pravno-medicinska validna dokumentacija kojom se dokazuje invalidnost novozaposlenog radnika.
Kada su u pitanju drugi uslovi za poreske olakšice za zapošljavanje osoba sa invaliditetom, treba napomenuti ostalo:
- prilikom zaposlenja novozaposlenog lica sa invaliditetom poslodavac nema obavezu da poveća broj zaposlenih koje je imao na određeni datum;
- firma nema obavezu da za vreme korišćenja olakšica održava određeni broj zaposlenih;
- ne postoji uslov za novozaposleno lice sa invaliditetom da je pre zasnivanja radnog odnosa kod poslodavca bilo nezaposleno i prijavljeno neko vreme na evidenciji Nacionalne službe za zapošljavanje.
2.2. Ko nema pravo na olakšice po osnovu zapošljavanja osoba sa invaliditetom?
Pravo na oslobođenje od plaćanja poreza i dela doprinosa pri zaposlenju lica sa invaliditetom ne mogu da ostvare:
- državni organi i organizacije,
- javna preduzeća,
- javne službe,
- drugi direktni ili indirektni budžetski korisnici,
- poslodavci iz privatnog sektora koji za to određeno lice već koriste poresku olakšicu za plaćanje poreza i doprinosa, ili ako su koristili neku poresku olakšicu po drugom osnovu (odnosi se na to isto lice za koje zapošljavaju).
Da pojasnimo.
Ukoliko firma prilikom zapošljavanja lica sa invaliditetom istovremeno ispunjava uslove za korišćenje i nekih drugih poreskih olakšica za umanjenje poreza i doprinosa, ona ne može istovremeno koristiti više različitih poreskih podsticaja.
2.3. Postupak ostvarivanja prava na olakšice za novozaposlene sa invaliditetom – potrebna dokumentacija
O korišćenju olakšica za oslobođenje od plaćanja poreza i dela doprinosa obaveštavaju se Nacionalna služba za zapošljavanje i Poreska uprava.
NSZ se dostavlja:
- propisan obrazac OPNR-I sa podacima o licu sa invaliditetom koje poslodavac zapošljava;
- izjava da ne koristi i da nije koristio oslobođenje od plaćanja doprinosa za isto lice po drugom pravnom osnovu;
- izjava da to lice nije bilo zaposleno kod poslodavca niti kod lica koje se smatra povezanim;
- pravno-medicinska dokumentacija za dokazivanje statusa lica sa invaliditetom (ako nije bilo na evidenciji NSZ pre zaposlenja).
Nadležnoj filijali Poreske uprave dostavlja se obrazac OPNR-I i ostala dokumentacija:
- svi podaci o novozaposlenom licu se upisuju na obrazac OPNR-I (Obaveštenje o ostvarivanju/gubitku prava na poresku olakšicu po osnovu zapošljavanja lica sa invaliditetom);
- predaju se u roku od 8 dana (osam dana od datuma zasnivanja/prestanka radnog odnosa);
- obrazac OPNR-I sa podacima dostavlja se pojedinačno za svako lice za koje se ostvari pravo na poreske olakšice za zapošljavanje lica sa invaliditetom;
- poslodavac ima obavezu da obračuna doprinose na teret zaposlenog i da podnese poresku prijavu PPP-PD elektronskim putem;
- prilaže se odgovarajuća pravno-medicinska dokumentacija o invalidnosti lica za koje se ostvaruje pravo na poresko oslobođenje za porez i deo doprinosa;
- dostavljaju se kopija ugovora o radu;
- dostavljaju se prijava na obavezno socijalno osiguranje.
3.1. Koji poslodavci imaju obavezu zapošljavanja osoba sa invaliditetom?
Zapošljavanje lica sa invaliditetom je za pojedine poslodavce zakonska obaveza. Svi poslodavci koji imaju najmanje 20 zaposlenih i ne smatraju se novoosnovanim firmama moraju da zaposle osobe sa invaliditetom.
Poslodavci iz privatnog sektora, na koje se ova obaveza odnosi su:
- domaće i strane firme,
- fizička lica kao poslodavci,
- preduzetnici koji imaju 20 ili više zaposlenih,
- nedobitne organizacije koje imaju status drugog pravnog lica sa 20 ili više zaposlenih.
3.2. Ko nema obavezu zapošljavanja osoba sa invaliditetom
Nemaju zakonsku obavezu:
- poslodavci koji imaju manje od 20 zaposlenih lica u radnom odnosu;
- novoosnovani poslodavci, u periodu od 24 meseca od dana osnivanja;
- ogranci i predstavništva domaćih pravnih lica;
- ogranci i predstavništva stranih pravnih lica.
Pojašnjenje.
Poslodavci koji u radnom odnosu imaju manje od 20 zaposlenih radnika (npr. 19) nemaju obavezu da zaposle lice sa invaliditetom. Zatim, firme koje se smatraju novoosnovanim takođe nemaju obavezu zapošljavanja osoba sa invaliditetom prve dve godine poslovanja, odnosno u trajanju od 24 meseca od datuma osnivanja kompanije, nevezano za broj zaposlenih lica u toj novoosnovanoj firmi.
3.3. Kako se utvrđuje obavezan broj zaposlenih osoba sa invaliditetom?
Broj zaposlenih lica ključan je za utvrđivanje obaveze zapošljavanja i broj lica sa invaliditetom koje poslodavac mora da zaposli. On se utvrđuje prema ukupnom broju zaposlenih radnika kod poslodavca. Detaljniji prikaz:
- ako ima do 20 zaposlenih lica u radnom odnosu – nema obavezu da zaposli lice sa invaliditetom;
- firma koja ima od 20 do 49 zaposlenih – obavezna je da ima 1 osobu sa invaliditetom u radnom odnosu;
- poslodavac koji ima 50 do 99 zaposlenih – u obavezi je da ima 2 osobe sa invaliditetom u radnom odnosu;
- ako ima od 100 do 149 – u obavezi je da ima 3 osobe sa invaliditetom u radnom odnosu;
- na svakih narednih započetih 50 zaposlenih lica u radnom odnosu – u obavezi je da ima još po jednu osobu sa invaliditetom.
Poslodavac koji ima 50 ili veći broj zaposlenih radnika u radnom odnosu, ima obavezu da na svakih narednih započetih 50 zapošljenih radnika primi u radni odnos po jednu osobu sa invaliditetom. U ukupan broj zaposlenih računa se i osoba sa invaliditetom.
3.4. Ko se smatra zaposlenim licem kod poslodavca?
Zaposlenim licima smatraju se radnici koji su sa poslodavcem zasnovali radni odnos. Uzimaju se u obzir:
- radnici koji su zasnovali radni odnos na neodređeno vreme,
- radnici koji su zaposleni na određeno vreme;
- zaposleni sa nepunim radnim vremenom (i zaposleni sa punim radnim fondom);
- radnici koji su zasnovali radni odnos za obavljanje delatnosti van poslovnih prostorija firme.
Praktično, u broj zaposlenih spadaju: penzioneri u radnom odnosu, osnivači privrednih društva koji su u radnom odnosu u svom preduzeću, zaposlene osobe sa invaliditetom, zaposleni koji su u mesecu za koji se utvrđuje obaveza zapošljavanja primali naknadu na teret drugih isplatilaca (bolovanje preko 30 dana, porodiljsko odsustvo…). Računa se i sezonsko povećanje broja zaposlenih radnika na određeno vreme.
U broj zaposlenih za potrebe utvrđivanja obaveze zapošljavanja lica sa invaliditetom ne ulaze: preduzetnici, lica koja su na mirovanju radnog odnosa, radnici koji obavljaju poslove van radnog odnosa (radnici angažovani po osnovu drugih ugovora za koje primaju naknade – privremeno povremeni poslovi, autorski ugovor, ugovor o delu…).
3.5. Izvršenje obaveze zapošljavanja osobe sa invaliditetom
Smatra se da je obaveza zapošljavanja lica sa invaliditetom izvršena ako poslodavac poslednjeg dana u mesecu u svom kolektivu ima potreban broj zaposlenih osoba sa invaliditetom. Izvršenje se prati mesečno, a uvek se uzima u obzir poslednji kalendarski dan u mesecu, kada se utvrđuje da li je ta obaveza ispunjena.
Zadnjeg dana u mesecu, nezavisno od toga da li se pada radni ili neradni dan, utvrđuje se ukupan broj zaposlenih i broj zaposlenih lica sa invaliditetom. Ako je dovoljan broj lica sa invaliditetom, smatra se da je ispunjena obaveza. U tom mesecu ne sme da se smanji ukupan broj zaposlenih osoba sa invaliditetom u odnosu na minimum utvrđenu obavezu za taj mesec.
Međutim, ako se desi da u nekom mesecu poslodavac nema dovoljan broj zaposlenih osoba sa invaliditetom (ukoliko ih smanji u odnosu na utvrđeni minimum), smatra se da obaveza nije izvršena. Tada mora da izvrši obavezu zapošljavanja na neki drugi zakonski predviđeni način:
- potrebno je da se uplate sredstva na uplatni račun budžeta Republike Srbije, najkasnije do 5-og u mesecu za prethodni mesec;
- može da zaključi ugovor o poslovno-tehničkoj saradnji, kupovini proizvoda ili vršenju usluga sa preduzećem za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje osoba sa invaliditetom, u vrednosti od 20 prosečnih zarada po zaposlenom u Republici Srbiji.
Ukoliko imate dodatnih pitanja o ostvarivanju prava na olakšice za zapošljavanje lica sa invaliditetom ili ako želite da zaposlite osobu sa statusom lica sa invaliditetom, kontaktirajte nas. Računovodstvena agencija HLB TM DOO pruža stručnu pomoć oko apliciranja za poreske podsticaje, podršku oko ostvarivanja ovog prava, kao i usluge obračuna zarade.
