U Srbiji je sve veći broj onih koji zarađuju baveći se frilensing poslovima, a kako svaki oblik sticanja prihoda podleže nekoj vrsti oporezivanja ne iznenađuje činjenica da je oporezivanje frilensera postala veoma aktuelna tema.
Frilenseri su lica koja poseduju znanja iz određenih oblasti i pružaju usluge iz tih oblasti, obično stranim klijentima pomoću različitih platformi kao što su Freelancer, Youtube, Upwork, AirBNB i ostale.
Za frilensere se može reći da su nezavisni, jer honorarno obavljaju poslove, i nisu vezani ni za jednu kompaniju sa punim radnim vremenom. Oni sami odlučuju gde, kad, koliko i koje poslove će raditi, a obzirom da pružaju usluge i na iste ostvaruju prihode, oni postaju poreski obveznici i dužni su da se samooporezuju i plate porez. Frilenseri mogu sami prijaviti i obračunati porez ili angažovati knjigovodstvenu agenciju koja će im pružiti te usluge.
Frilenseri obično pružaju usluge fizičkim i/ili pravnim licima iz inostranstva za koje mogu ostvarivati:
- Prihode po osnovu programiranja, izrade internet stranica i drugih usluga u oblasti IT sektora
- Prihode po osnovu držanja časova stranih jezika, prevođenja i držanja obuka
- Prihode u vezi sa marketinškim i konsultanskim uslugama, kao i uslugama istraživanja tržišta
- Prihode po osnovu dividendi i kamata
- Prihode ostvarene na društvenim mrežama
- Prihode po osnovu usluga dizajniranja i projektovanja
- Prihode od arhitektonskih usluga
- Prihode po osnovu usluga zakupa nepokretnih i pokretnih stvari
- Prihode od ostalih usluga
Mišljenje poreske uprave u vezi oporezivanja frilensera
Izdavanjem predmetnog saopštenja od strane Poreske uprave, oktobra 2021. godine konstantovana je visoka stopa nepoštovanja zakonskih propisa koji se tiču plaćanja poreza od strane frilensera. Poređenjem podataka o uplatama iz inostranstva i podnetim poreskim prijavama Poreska uprava je došla do zaključka da je mali broj fizičkih lica koji prima uplate iz inostranstva ispoštovao svoju obavezu samooporezivanja.
Poreska uprava je pozvala sva fizička lica koja ostvaraju prihode iz inostranstva, a nisu platila poreze i doprinose, da to samoinicijativno učine pre otpočinjanja poreske kontrole. Ko je u obavezi da prijavi prihod iz inostranstva? Šta podrazumeva samooporezivanje? Kako podneti poresku prijavu? Na koji iznos se obračunava porez? Koji je iznos poreza? Samo su neka od tema koje je pomenuto saopštenje otvorilo.
Ko su obveznici samooporezivanja?
Fizička lica koja ostvaruju određene prihode od nerezidenata su u obavezi da obračunaju i plate porez na ostvareni prihod. Prema Zakonu o porezu na dohodak građana obveznik poreza na dohodak je Rezident Republike Srbije, za dohodak ostvaren na teritoriji Republike Srbije i u drugoj državi. Rezidentom Republike Srbije se smtra fizičko lice koje:
- Na teritoriji Republike Srbije ima prebivalište ili centar poslovnih i životnih interesa ili
- Na teritoriji Republike Srbije, neprekidno ili sa prekidima, boravi 183 ili više dana u periodu od 12 meseci koji počinje ili se završava u odnosnoj poreskoj godini.
Na koji način se obračunava porez koji je frilenser dužan da plati?
Sam iznos poreza će zavisiti od visine ostvarenog prihoda, šifre vrste prihoda, da li je fizičko lice osigurano po nekom drugom osnovu, da li lice ima sklopljen ugovor sa nerezidentom itd.
Postoje dva načina obračuna visine poreza, a koji će se primenjivati zavisi od toga da li je lice koje pruža usluge fizičkim i/ili pravnim licima u inostranstvu ujedno i zaposleno lice ili je „van radnog odnosa“.
Obračun poreza kada je fizičko lice ujedno i zaposleno
Ukoliko je fizičko lice koje pruža usluge inostranim klijentima ujedno i zaposleno, obavezno je da plati porez po stopi od 20%. Što se tiče doprinosa, fizičko lice je dužno da plati doprinose za penzijsko i invalidsko osiguranje po stopi od 25,5%, dok za doprinose po osnovu zdravstvenog osiguranja ne postoji obaveza plaćanja.
Osnovicu za obračun poreza predstavlja ostvareni prihod umanjen za iznos normiranih troškova. Normirani troškovi predstavljaju troškove koji se ne oporezuju, a njihova stopa je unapred propisana i zavisi od delatnosti kojim se fizičko lice bavi (mogu iznositi 34%, 43% i 50%).
Obračun poreza kada je fizičko lice „van radnog odnosa“
Kada računamo porez za lica koja su nezaposlena takođe postoje dva načina obračuna.
Prvi način se primenjuje ukoliko je nezaposleno fizičko lice ostvarilo druge prihode u ili iz druge države. Osnovicu za obračun poreza čini bruto prihod zarade umanjen za normirane troškove koji takođe zavise od delatnosti kojom se lice bavi (iznose 34%, 43% i 50%). Kada se utvrdi osnovica obračunava se porez po stopi od 20%, kao i doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje po stopi od 25,5% i doprinosi za zdravstveno osiguranje po stopi od 10,3%.
Drugi način se primenjuje ako se radi o nezaposlenom licu u Republici Srbiji, pri čemu mu se zarada isplaćuje u ili iz druge države. Osnovica se dobija tako što ostvarenu zaradu umanjimo za neoporezivi iznos, koji se objavljuje u Službenom glasniku (za period od 1.2.2020 do 31.01.2021 godine iznosi 16.300 dinara). Na tako obračunatu osnovicu lice plaća porez po stopi od 10%, doprinose za penzijsko i invalidsko osiguranje po stopi od 25,5%, doprinose za zdravstveno osiguranje po stopi od 10,3% i doprinose za osiguranje za slučaj nezaposenosti po stopi od 0,75%.
Još jedno od aktuelnih pitanja je da li frilenseri mogu ostvariti prava iz radnog odnosa i prava po osnovu obaveznog socijalnog osiguranja, iako ostvarju prihod od klijenta koji nije rezident Republike Srbije? Frilenseri mogu ostvariti pomenuta prava podonšenjem M-UN obrasca u dva primerka koji se uz ugovor sa nerezidentnim isplatiocem i dokazom o uplati doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje predaje nadležnoj filijali PIO fonda.
Izmene i dopune Zakona o porezu na dohodak građana i Zakona o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje napravile su razliku izmedju obračuna poreza na prihode ostvarene u periodu između 1.1.2015 do 31.12.2021. godine i prihode koji će se ostvarivati počev od 1.1.2022. pa na dalje.
Računanje poreza na prihode ostvarene u periodu između 1.1.2015 do 31.12.2021.
Porez koji je frilenser dužan da plati računa se tako što se od ukupno ostvarenih prihoda najpre oduzme neoporezivi deo prihoda i iznos normiranih troškova, a zatim na tako utvrđenu osnovicu se računa porez po stopi od 20% i doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje po stopi od 25,5%. Kada osiguranik ostvaruje prihode po više različitih osnova kao što su radni odnos, samostalna delatnost, ugovori i dr., ne postoji obaveza obračunavanja i plaćanja doprinosa za zdravstveno osiguranje.
U skladu sa novim zakonskim rešenjem neoporezivi deo prihoda koji je ostvaren u kalendarskoj godini, po osnovu ugovorene naknade od autorskih i srodnih prava i ugovorene naknade za izvršeni rad, iznosi 384.000 dinara godišnje, dok iznos normiranih troškova iznosi 50% od ostvarenih prihoda.
Ovakav način obračuna upućuje da lice koje ostvari 768.000 dinara prihoda ili manje nema obavezu plaćanja poreza, obzirom da kada od ukupnih prihoda (768.000 dinara) oduzmemo neoporezivi deo prihoda koji iznosi 384.000 dinara i iznos normiranih troškova koji iznosi 50% ostvarenih prihoda (768.000 * 50%) poreska osnovica je jednaka nuli. Ukoliko ostvari veći iznos prihoda lice je dužno obračuna i plati porez.
Primer obračuna
Fizičko lice koje je rezident Republike Srbije, a ujedno je i zaposleno u Republici Srbiji je 2020. godine, po osnovu obavljanja ugovorenih poslova klijentima koji nisu rezidenti Republike Srbije, ostvarilo prihod u iznosu od 1.200.000 dinara.
Najpre treba oduzeti neoporezivi deo prihoda, koji iznosi 384.000 dinara (1.200.000-384.000 = 816.000). Oporezivi deo prihoda, u konkretnom primeru iznosi 816.000 dinara.
Zatim se od tako dobijenog oporezivog iznosa prihoda oduzimaju normirani troškovi koji za prihode po osnovu ugovorenih naknada iznose 50% od ostvarenog prihoda, odnosno 600.000 dinara (1.200.000*50% = 600.000), što znači da poreska osnovica iznosi 216.000 dinara (816.000-600.000). Dalje se utvrđuje visina poreza po stopi od 20%, što bi u našem primeru bilo 43.200 dinara (216.000*20%), dok doprinosi za invalidsko i penzijsko osiguranje računaju se po stopi od 25,5% i iznose 55.080. Obzirom da je u primeru naglašeno da je lice zaposleno u Republici Srbiji ne postoji obaveza plaćanja doprinosa za zdravstveno osiguranje.
Novine za samooporezivanje frilensera od 1. januara 2022. godine
Nov način oporezivanja prihoda po osnovu autorskih i srodnih prava, kao i prihoda po osnovu ugovorene naknade polazi od novog načina za utvrđivanje normiranih troškova i kvartalnog oporezivanja. Naime normirani troškovi se više neće utvrđivati na osnovu procentualnog iznosa kao što je to bio slučaj, već će biti propisan njihov apsolutni iznos, dok vremenski period u kojem će se računati porezi odnosiće se na godišnji kvartal.
Izmene i dopune Zakona o porezu na dohodak građana i Zakona o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje propisale su novi obračun normiranih troškova koji se više ne utvrđuju kao porocenat prihoda, već se priznaju u visini trostrukog neoporezivog iznosa zarade. U 2021. godini neoporezivi iznos zarade iznosi 18.300 dinara, što ukazuje da će normirani troškovi iznositi 54.900 dinara (18.300*3). U 2022. godini propisaće se novi neoporezivi iznos zarade što znači da će se iznos normiranih troškova promeniti, ali ostaje pravilo da će njihov iznos biti jednak trostrukom neoporezivom iznosu zarade.
Takođe još jedna od bitnih novina podrazumeva kvartalno oporezivanje. Porezi će se počev od 2022. godine računati za period od tri meseca, verovatno po kalendarskom tromesečju, a ne bilo koja tri meseca.
Primenjivanje novog načina oporezivanja podrazumeva podnošenje poreske prijave 30 dana od isteka kvartala u kome su prihodi ostvareni i za koje su priznati normirani troškovi u visini trostrukog neoporezivog iznosa.
Što znači da ukoliko je fizičko lice ostvarilo prihode u januaru, februaru i martu, koji su veći od trostruko neoporezivog iznosa zarade, dužno da u roku od 30 dana, tačnije do 30. aprila, podnese poresku prijavu samooporezivanja. Frilenser je obavezan sam da obračuna i prijavi porez ili da angažuje agenciju koja će pružiti navedene knjigovodstvene usluge.
Podnošenje poreske prijave
Poresku prijavu podnosi fizičko lice koje je ostvarilo određeni iznos prihoda iz inostranstva,a koje je dužno da obračuna i plati porez. Poreska prijava može se podneti elektronskim ili pisanim putem, popunjavanjem PP OPO obrasca.
Elektronsko podnošenje poreske prijave
Elektronskim putem prijava se podnosi preko portala ePorezi, a sam pristup ovom portalu zahteva da lice poseduje elektronski sertifikat. Takođe postoji mogućnost podnošenja prijave putem internet kioska koji postoje u filijalama Poreske uprave. Nakon podnošenja prijave Poreska uprava proverava tačnost podataka, dok u slučaju pojedinih nepravilnosti vraća poresku prijavu podnosiocu na ispravku. Kada se utvrdi tačnost poreske prijave, Poreska uprava joj dodeljuje broj i BOP-broj odobrenja za plaćanje koji se upisuje u nalogu za uplatu, a fizičkom licu obaveštenje o uspešnom podnošenju prijave.
Podnošenje poreske prijave u papirnom obliku
U slučaju da poreski obveznik ne poseduje elektronski sertifikat, odnosno nema mogućnost da poresku prijavu podnese elektronskim putem, on to može učiniti pisanim putem predajom poreske prijave u papirnom obliku nadležnoj jedinici Poreske uprave prema mestu prebivališta. On to može učiniti lično ili preko ovlašćenog punomoćnika (ukoliko angažuje agenciju za knjigovodstvene usluge) na šalteru Poreske uprave. Prilikom predaje dobija informaciju o broju poreske prijave i BOP-broju odobrenja za plaćanje koji upisuje u nalogu za uplatu.
Još jedan od načina za podnošenje poreske prijave u papirnom obliku je putem pošte, mada se ovakav način smatra izuzetkom i koristi se samo u slučaju kada poreski obveznik nije u mogućnosti da preda prijavu na prethodna dva načina. Broj prijave i BOP-broj odobrenja za plaćanje koji se upisuje u nalogu za uplatu poreski obveznik dobija putem pošte, na adresu koja je naznačena u samoj prijavi.
Kazne za nepodnošenje poreske prijave
Za nepodnošenje, neblagovremeno podnošenje poreske prijave, neobračunavanje, neplaćanje i neblagovremeno plaćanje poreza predviđene su kazne koje su propisane Zakonom o poreskom postupku i poreskoj administraciji, kao i Krivičnim zakonikom.
Ukoliko fizičko lice ne obračuna i ne plati porez ili ne podnese poresku prijavu predviđena je novčana kazna u visini 30% do 100% iznosa dugovnog poreza koji utvrdi poreska kontrola, ne manje od 500.000 dinara za pravno lice, odnosno 100.000 za preduzetnika.
Poreski obveznik koji ne izvrši uplatu poreza koji je utvrđen u poreskoj prijavi kazniće se novčanom kaznom u visini od 50% utvrđenog poreza, a ne manje od 5.000.
Krivičnim zakonikom se propisuju čak i zatvorske kazne u trajanju jedne do pet godina, kao i novčane kazne za lica koja pokušaju da izbegnu plaćanje poreza.
